کتاب توحید شهید آیت الله العظمی حاج سیدعبدالحسین دستغیب

اَوَّلُ الدِّينِ مَعْرِفَتُهُ، وَ كَمالُ مَعْرِفَتِهِ تَوْحِيدِهِ

فلینظر الانسان الی طعامه باید انسان به خوداکی که می خورد بنگرد، مثل حیوان تمام توجهش به جهات مادی خوراک و لذت شکم نباشد و گرنه در این جهت با خوردن حیوان چه تفاوتی دارد؟ بلکه باید وقتی خوراک می خورد متوجه شود اصلش چه بوده ، کی آنرا درست کرده، این نانی که می خورد قبلا چه بوده؟

ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند        تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری

گویند به افلاطون خبر داند در عربستان حیوانیست دارای دست و پای دراز و دو زانو دارد. گفت :چنین حیوانی هم باید دارای گردنی دراز باشد چون می خواهد خوراک بخورد ، باید گردنش هم متناسب با پاهایش باشد.

چقدر بر تشنگی و گرسنگی بردبار است چون با محیط زیستش می خواهد سازگار باشد بیش از ده روز بر تشنگی تحمل می کند و گویند در نزدیک نحرش (گلوگاهش) چیزی مانند مشک است که آب را در آنجا ذخیره می کند.

نظری هم به زمین زیر پایت کن چگونه آنرا هموار ساخته است، با اینکه کروی شکل و دائما در حرکت است ، چگونه سطح آنرا قابل زیست فرموده است؛ نه طوری است که همه اش باتلاق باشد که نشود در آن قرار گرفت  و نه طوریکه تمامش سنگ و سخت باشد که نشود در آن بنا و ساختمان یا زراعت کرد، بلکه آنرا مختلف ساخت تا قابل زیست و همه گونه استفاده باشد هم زراعت هم ساختمان وهم استفاده های دیگر.کوه ها را نیز بنگر «و وتد بالصخور میدان ارضه»{نهج البلاغه خطبه 1} کوه ها است که مانع متلاشی شدن کره زمین است، کو ها را مانند میخی در سطح زمین محکم کوبیده است تا با حرکت سرسام آور وضعی و انتقالی ، زمین متلاشی نشود.

تمام اجراء عالم هستی همه آیه خدایند بر آدمی است که به نظر آیت بودن به آنها بنگرد؛ آینه خدا نما برایش باشد و اینکه جهان هستی  را عالم می گویند چون علم به الله است به وسیله آن علم به خدا پیدا می شود.

واجب است بر آدمی که با این مقدار از معرفت اکتفا نکند، سعی کند به علم برسد، خدای را به علم بشناسد نه به معرفت استدلالی عقلی  تنها و رسیدن به علم هم عبارت است از ادراکی که به تشکیک مشکک متزلزل نشود، ادراک واقع که هیچ گونه شبهه ای او را کارگر نیفتد،گاهی تعبیر از آن به عمل و گاهی به یقین می شود این مرتبه از علم را خداوند مورد امر قرار داده است.

نظر مرآتی به این است که به آینه می نگرد تا صور خود را در آن ببیند و گرنه کاری به خود آینه ندارد.

هر کس به دیده عبرت و بصیرت به دنیا بنگرد و جهان را وسیله شناخت و رسیدن به مقام انسانیت بداند ، او را بصیرت و بینایی بخشد و نتیجه انسانی بهره اش می گردد و کسی که چشمش به دنبال آن باشد و فریفته اش گردد و دنیا را هدف ، و رسیدن به مقاصد مادی را مقصد و مقصود خود قرار دهد، از دیدن حقایق و واقعیات نابینایش کند و باعث کور دلی و گمراهیش می شود{نهج البلاغه خطبه 82}. نکته جالب در این جمله نهج البلاغه تعبیر به «بها و الیها» است که باید در آن دقت شود.

پس کسی که خواهان سعادت است حتما باید از هر گناهی پرهیز کند و اگر تصادفی گناه ی از او سر زد فورا توبه نماید.

از آنچه گذشت پاسخ این سوال نیز روشن شد که چرا حضور خداوند نزد هر موجودی برای بعض افراد مشهود و از دیدن آفتاب روشن تر است و برای دیگران متهم و مشکوک است آری نابرده رنج گنج میسر نمی شود- باید رنج ترک گناه و مجاهده در اره حق را تحمل کرد تا به گنج معرفت رسید.{اللهم ارزقنی التجافی عن دار الغرور و الانابه الی دار الخولد و الاستعداد للموت قبل حلول الفوت}

در آیه شریفه دیگر می فرماید: « آیا نرسیده است وقت آنکه مومنین دل های شان بترسد و نرم شود برای یاد خداوند و بر آنچه فرستاده است از کلام حق و صدق و تذکرات و اندرزهای الهی یعنی قرآن مجید

تا به این ایمان قلبی نرسیده باشد هوی پرستی دارد، دنبال رضای نفسش هست، مسلمان هم هست نماز هم می خواند این ناقص است «و کمال المعرفته التصدیق به » باید به مرحله تصدیق قلبی برسد دل برای خدا اعتراف داشته و باور کند.

«کمال معرفته التصدیق به» معرفت نظری و استدلالی باید به عمل قلبی برسد که از آثارش خشوع قلب است. این همان است که تعبیر از آن در روایات به نور شده است؛ آدمی باید به مقدار تواناییش سعی کند تا آن نور در دلش بتابد.

مقصود از علم همان ایمان قلبی است و گرنه علم کسبی حتی علم توحید قابل درک است. همه علوم کسبی در اختیار بشر است، هر چه بیشتر زحمت بکشد بیشتر به آن می رسد. پس از این علمی که بیاد گرفتن و یاد دادن نیست علم به خدا، علم قلبی و شهود حق است، واقعیات را ادراک کردن است، نوری است که خدا باید عنایت فرماید و او است که دل را روشن می فرماید تا آدمی حقایق را آن طوری که هست ببیند {اللهم ارنی الاشیاء کما هی } خدایا حقایق را به من بفهمان، چون چیزی نیست که به کسب آن را دریابد، استادش خداست، آنچه که از آدمی می آید تهیواست خودش را آماده پذیرفتن آن نور قلبی کند تا آن تصدیق کند تا آن تصدیق و ایمان پیدا شود.

در قرآن مجید زیاد راجع به چشم قلب سخن فته است؛ آدمی چشم ظاهری دارد که با حیوانات مشترک است که با آن اجسام را ادراک می کند و داری چشم قلب، یعنی بصیرت است که به آن معنی و حقیقت را در می یابد. همان طوریکه اگر پرده ای جلو چشم حس قرار بگیرد نمی تواند ببیند. چشم دل هم اگر حجابی جلوش را بگرید مانع منور شدن و ادراک کردنش می شود، این مانع را باید خود آدمی بر طرف کند تا نور علم و تصدیق قلبی برایش طلوع کند، یعنی خدای تعالی افاضه فرماید.

کسی که هوی پرستی کرد، حجابش غلیظ تر می گردد، تا به حدی می رسد که جزء نفع خودش چیزی نمی خواهد. چنین کسی محال است تصدیق قلبی پیدا کند، تصدیق قلبیش به خودش هست (لایری الا نفسه) مثل شیطان که گفت « أَنَاْ خَيْرٌ مِّن »{سوره اعراف آیه 12} من بهتر از آدم هستم.